ЕҚТ қағидаттарына өту: негізгі себептері мен артықшылықтары
Адамзат дамуының әр қадамы ғылыми негіздің дамуымен және соның нәтижесінде әлемдік экономика мен өндірісті қарқынды өсіріп қана қоймай, адам өмірін айтарлықтай жақсартқан техникалық прогресспен тікелей байланысты.
Сонымен бірге, энергияны, азық-түлікті және т.б. қосымша өндірісті қажет ететін дүние жүзіндегі халық санының жоғары жылдамдықпен өсуін атап өту керек. Орташа алғанда, статистикалық мәліметтерге сүйенсек, әлемдік масштабтағы өндіріс қуаты әр 15-20 жыл сайын екі есе өседі.
Қазіргі уақытта өнеркәсіптік революцияның жүзеге асуының үш негізгі себебі бар, олар:
- экономикалық тартымдылығына байланысты барлық жерде қолданылатын жаңартылмайтын энергия көздері;
- ресурстарды үнемдеу, ол арқылы өндіріс қалдықтарын азайту кезінде өңдеу тереңдігін барынша арттыруға болады;
- және қоршаған ортаны жақсартудың қосымша критерийімен жоғарыда аталған себептердің екеуін біріктіретін экологиялық аспект.
Адамзат өнеркәсіптің барлық салаларынан зиянды заттарды (өндіріс қалдықтары, өндірістік ағынды сулар, биосфераның ластануы) қайтара отырып, әрқашан түрлі пайдалы және қажетті табиғи ресурстарды өндіріп отырған. Табиғатта өзін-өзі тазарту процесі жүргенімен, адамзаттың табиғи ресурстарды шексіз тұтынуға тым немқұрайлы қарауы биосфераның қайтымсыз процесіне әкелді. Атап айтқанда: климаттың өзгеруі, озон қабатының бұзылуы, адамдарда белгісіз қауіпті аурулардың пайда болуы (аллергия, астма, өкпе аурулары, қатерлі ісік және т.б.), қоршаған орта сапасының күрт нашарлауы (су объектілерінің ластануы, жердің деградациясы, ауаның ластануы).
Осы жағымсыз әсерлердің барлығы планета деңгейіндегі үш дүркін дағдарысқа әкелді. Оларға климаттың өзгеруі, биоәртүрліліктің жоғалуы және қоршаған ортаның ластануы жатады. Осыған байланысты БҰҰ Бас хатшысы 2020 жылы барлық мүше мемлекеттерді климатқа байланысты төтенше жағдай жариялауға шақырды.
Қазіргі уақытта әлемнің жетекші елдері зиянды ластаушы заттарды шығару арқылы қоршаған ортаны ластайтын өндірістік объектілерде ғылыми-техникалық негізделген техникалар мен технологияларды енгізу арқылы қоршаған ортаны жақсартумен айналысып жатыр.
1970 жылдары Швецияда ластануды болдырмау және бақылаудың кешенді жүйесі енгізілді. Бұл жүйенің өзегі – бүгінгі таңда әлемнің барлық елдерінде, соның ішінде біздің елімізде де енгізіліп жатқан ең үздік қолжетімді техникалар мен технологиялар.
Ең үздік қолжетімді технологиялар – экономиканы экологиялық, технологиялық және техникалық тұрғыдан жаңғырту құралы.
1984 жылы Еуропалық Одақ алғаш рет атмосфералық ауаны зиянды өнеркәсіптік шығарындылардан қорғауға қатысты ЕҚТ қағидатын әзірлеп енгізді, ал 1996 жылы бұл қағида Ластануды кешенді алдын алу және бақылау жөніндегі Директивада (IPPC) қайта қарастырылып бекітілді және қоршаған ортаның үш компонентіне – атмосфералық ауаға, су объектілеріне және топыраққа қатысты ең үздік технологияларды қолдану сұрақтарын қарастырды.
Директивада ең үздік қолжетімді технологиялар негізінде қоршаған ортаға теріс әсер етудің шекті мәндерін белгілеу қарастырылған. ЕО-да Директиваны әзірлеу үшін ең үздік қолжетімді технологиялардың салалық анықтамалықтары әзірленді және бекітілді.
ЕО-да қабылданған табиғатты қорғау заңнамасының жүйесі – негізінен тікелей әрекет ету заңнамасы.
ЕҚТ енгізудің мысалы ретінде ластаушы заттар шығарындыларының мөлшері айтарлықтай төмендеген: азот оксидтері (NO2) – 69%, күкірт оксидтері (SO2) – 94%, шаң/бөлшектер 94% осы – еуропалық елдердің тәжірибесін енгізу мысал бола алады.
БАТ-қа көшу біздің Республикамыздың өнеркәсіптік кәсіпорындары үшін көптеген артықшылықтарға ие.
1) Ең үздік қолжетімді технологияға көшу еліміздің экологиялық жағдайын айтарлықтай жақсартады (ресурс пен энергияны үнемдеу);
2) шығарындыларды азайтуға бағытталған ең үздік қолжетімді технологияларды енгізу арқылы халықтың аурушаңдық деңгейін төмендету мүмкіндігі;
3) озық техникаларды енгізу және озық әлемдік экологиялық тәжірибені пайдалану есебінен жалпы шығарындылар деңгейін 40% және одан да көп мөлшерде төмендетуге болады;
4) ғылыми-техникалық базаны, сондай-ақ ықтимал әлеуметтік маңызды жобалар мен салаларды дамыту;
5) халықаралық серіктестіктің тұрақты дамуына ықпал етеді;
Және басқа да көптеген артықшылықтары бар.
Қорытындылай келе, салауатты және қауіпсіз болашақты қамтамасыз ету үшін адамзат өнеркәсіптік орындардың өндірістік қызметіне қол жетімді ең үздік әдістерді енгізу арқылы қоршаған ортаны қорғау бойынша кешенді жұмыстарды ұйымдастыру қажет екенін атап өтуге болады.