Еуроодақ Қазақстанда ең озық қолжетімді технологиялар (ЕҚТ) қағидаттарымен электр энергетикасын дамытуға қызығушылық танытып отыр
Қазақстанның ұлттық сарапшылары «Электр энергетикасындағы ең озық қолжетімді технологияларға көшу тәжірибесі: ірі энергетикалық қондырғылар» вебинарына қатысты. Вебинарды «Еуропалық Одақ – Орталық Азия: су ресурстары, қоршаған орта және климаттың өзгеруі саласындағы ынтымақтастық» (WECOOP) Еуропалық Одақ (ЕО) жобасымен ынтымақтаса отырып Халықаралық жасыл технологиялар және инвестициялық жобалар орталығы (IGTIC) ұйымдастырды.
Ең озық қолжетімді технологияларды пайдалану (ағылш. Best Available Techniques) - ЕО-да және ЭЫДҰ-ның1 39 елінде, сондай-ақ Ресей, Беларусь және Қытайда өнеркәсіптік кәсіпорындарда қоршаған ортаға әсерді едәуір қысқарту үшін озық экологиялық таза технологияларды енгізу мақсатында қолданылатын тәсіл. Бұл қағидат - салалар мен бағыттар бойынша бөлінген осындай технологиялардың арнайы анықтамаларын әзірлеуді көздейді.
Электр энергетикасына ЕҚТ енгізу және дамыту энергия тиімділігін арттыруға және Қазақстанның осы стратегиялық маңызды саласындағы ірі өнеркәсіптік қондырғылардан шығарындыларды азайтуға көмектеседі. Орталық Азия елі мен аймағы тұтастай алғанда елеулі экологиялық сын-қатерлерге тап болып отыр. ЕО тәжірибесі көрсеткендей, ЕҚТ енгізумен байланысты интеграцияланған экологиялық рұқсаттар жасыл экономикаға көшудің ең тиімді құралдарының бірі болып табылады. Сын-қатерлерді мүмкіндіктерге айналдырып, ЕО табиғатты қорғауды жақсы басқару үшін өңірдің әлеуетін арттыруды қолдайды.
Еуропалық Одақта ЕҚТ алғаш рет 1984 жылы Өнеркәсіптік қондырғылардан ауаның ластануына қарсы күрес жөніндегі Еуропалық Кеңестің Директивасында айтылған. Тәжірибе көрсеткендей, технологияның өмірлік циклі тек осы технологияның жұмысын ғана емес, сонымен қатар оның дизайнын, өндірісін, жұмысын, жөндеу және есептен шығаруды да қамтуы керек. Бұл кейінірек 1996 жылғы Ластанудың алдын-алу және бақылау жөніндегі директивадан көрініс тапты. 2010 жылғы Өнеркәсіптік шығарындылар директивасында ЕҚТ терминіне түпкілікті анықтама берілді: «Ең озық қолжетімді технологиялар - шығарындылардың шекті мәндерін және алдын алуға арналған басқа да рұқсат беру шарттарын қамтамасыз ету үшін нақты әдістердің практикалық жарамдылығын куәландыратын қызмет пен жұмыс әдістерін дамытудағы ең тиімді және озық кезең, ал мақсатқа лайықсыз жерлерде - шығарындыларды азайту және жалпы қоршаған ортаға әсер ету».
Ластанудың алдын-алу және бақылаудың Еуропалық бюросы (EIPPCB) BREF деп аталатын ЕҚТ бойынша анықтамалық құжаттарды шығарады. 2012 жылдан бастап BREF кезең-кезеңмен ЕҚТ бойынша Заңды міндетті қорытындылармен бірге жүреді. Интеграцияланған рұқсаттарды қолданатын қондырғы операторлары жарияланғаннан кейін 4 жыл ішінде ЕҚТ тұжырымдарының талаптарын орындауға міндетті.
Жасыл курсқа сәйкес, ЕО 2050 жылға қарай бірінші Климаттық бейтарап континент болуға ниетті және климаттың өзгеруіне қарсы күрес және тұйық цикл экономикасына көшу жөніндегі халықаралық серіктестерге қолдау көрсетуді жалғастыруға ниетті. ЕО климат проблемасы бүкіл халықаралық қоғамдастықтың келісілген іс-қимылын талап етеді деп санайды. Қазіргі пандемия біздің барлығымыз планетамыз бен өзіміз үшін салауатты және тұрақты болашақ үшін күш-жігерімізді біріктіруге мүдделі екенімізді көрсетті.
Қазақстанның Экологиялық кодексінің жаңа редакциясының жобасында ең озық қолжетімді технологиялар (ЕҚТ) қағидаттарына көшу көзделген, ал 2019 жылы «жасыл» технологиялар және инвестициялық жобалар халықаралық орталығында (Орталық) осындай технологиялардың техникалық анықтамалығын әзірлеуге жауапты «ЕҚТ бюросы» құрылды.
Орталықтың мәліметтеріне сәйкес, қазіргі уақытта Қазақстанның елу ірі кәсіпорнының ЕҚТ қағидаттарына міндетті көшуі қарастырылған.
.
1-сурет. ЕҚТ-ға көшірілетін кәсіпорындар және олардың зиянды заттар шығарындыларындағы үлесі.
Дереккөз: Халықаралық жасыл технологиялар және инвестициялық жобалар орталығы
Қазақстанда ең көп шығарындылар энергетикалық салаға тиесілі, онда көмір генерациясының үлесі 70% құрайды, бұл ретте негізгі отын Екібастұз көмір бассейнінің күлділігі жоғары көмірі болып табылады.
Экологиялық кодекстің жаңа редакциясы әлі қабылданбағанына қарамастан, Экологиялық кодекс тұжырымдамасында және оның жобасында көзделген шаралар экологиялық төлемдерді еселік арттыру есебінен ынталандыру арқылы (2, 4 және 8 есе) бірінші санаттағы барлық ірі кәсіпорындарды**2 ең озық қолжетімді технологияларға біртіндеп көшіруді білдіреді. Нәтижесінде экологиялық төлемдер бойынша жүктеме айтарлықтай артады, бұл кәсіпорындарды белгілі бір мерзімге осы төлемдерден босату үшін таза технологияларды енгізуге мәжбүр етеді.
Қазіргі уақытта «ЕҚТ бюросы» Орталықтың ғылыми-технологиялық даму офисімен бірлесіп, ЕО және Ресей елдеріндегі ЕҚ-ға көшу тәжірибесіне арналған ашық вебинарлар
сериясын өткізуде. Еуропалық елдердің электр энергетикасындағы ЕҚТ-ға көшудегі тәжірибесіне арналған ең таяудағы вебинар 2 жылдың 2020 қыркүйегінде өтті. Вебинар «Еуропалық Одақ - Орталық Азия: су ресурстары, қоршаған орта және климаттың өзгеруі саласындағы ынтымақтастық» (WECOOP) жобасының қолдауымен ұйымдастырылады. Бұрын Чех Республикасы Қоршаған орта Министрінің орынбасары қызметін атқарған, ЕО заңнамасы бойынша WECOOP негізгі сарапшысы, ғылым докторы Владислав Бизек вебинардың спикері болды. Сарапшы қатысушыларға ЕО үлгісімен экологиялық реттеу негіздерін, ең жақсы қолжетімді технологиялар мен техникалар (ЕҚТ), кешенді рұқсаттар беру процесі, энергия тиімділігін арттыру және шығарындыларды азайту технологиялары туралы әңгімелеп берді.